7 cze 2020

BUDOWA WNĘTRZA ZIEMI;

Podczas opisywania budowy geologicznej używa się często terminu litosfera – jest to warstwa, która obejmuje skorupę ziemską oraz górną część płaszcza ziemskiego. Podzielona jest na ogromne płyty, które pokrywają całą planetę i unoszą się na plastycznym płaszczu ziemskim.

Źródło: Płytowa budowa litosfery – epodreczniki.pl;

Płyty litosfery znajdują się w powolnym, lecz ciągłym ruchu wynikającym z istnienia prądów cieplnych konwekcyjnych – poniżej litosfery rozgrzana materia skalna z głębi Ziemi przemieszcza się w różnych kierunkach powodując rozrywanie skał. Ruchy płyt litosfery są przyczyną powstawania takich zjawisk, jak trzęsienia ziemi i wulkanizm. Płyty litosfery mogą się rozsuwać, tworząc miejsca zwane strefą ryftu (rozrostu) lub mogą się zderzać się ze sobą – wówczas to zwykle jedna z nich (przeważnie oceaniczna) wsuwa się pod drugą (najczęściej lądową), a linię takiej kolizji nazywamy strefą subdukcji. Płyty litosfery mogą także przemieszczać się równolegle względem siebie wzdłuż linii uskoków.

W miejscu rozchodzenia się płyt powstają wąskie, długie i głębokie pęknięcia zwane ryftami (doliny ryftowe), powstają tu nowe fragmenty litosfery, które są efektem stygnięcia wynurzającej się z wnętrza Ziemi magmy (bazaltowej). Proces ten  czyli przyrastania dna oceanicznego nosi w geologii nazwę spreadingu, a miejsca w których zachodzi – strefami spreadingu. Dodatkowym skutkiem dalszego narastania dna, są powstające po obu stronach ryftu – grzbiety śródoceaniczne.

Schemat przedstawiający różne rodzaje granic płyt tektonicznych – źródło: https://commons.wikimedia.org

Europa leży na płytach eurazjatyckiej i północnoamerykańskiej – granicą tych płyt są grzbiety śródoceaniczne na Atlantyku – w wyniku ruchu płyty oddalają się od siebie (strefa ryftowa Grzbietu Środkowoatlantyckiego). Z kolei na południu, w dnie Morza Śródziemnego występuje strefa subdukcji czyli strefa wsuwania się jednej płyty pod drugą – towarzyszy jej silna aktywność sejsmiczna, wulkaniczna i orogeniczna (ruchy górotwórcze).

Największym skupiskiem wulkanów jest Islandia (około 20-35 czynnych wulkanów). Spośród islandzkich wulkanów największymi są Hekla i Laki. Czynne wulkany znajdują się także w portugalskim archipelagu Azorów oraz na należącej do Norwegii arktycznej wyspie Jan Mayen (wulkan Beerenberg).

Wulkany w miejscach, gdzie kontynenty oddalają się od siebie;

Źródło: Gdzie tworzą się wulkany? – zywaplaneta.pl;
Islandia i przecinający ją Grzbiet Śródatlantycki, oddzielający płyty Ameryki Północnej oraz Eurazji. Zaznaczona została lokalizacja wulkanów. Źródło: Gdzie tworzą się wulkany? – zywaplaneta.pl;
  • Islandia to wyspa położona na szczycie grzbietu śródoceanicznego na Oceanie Atlantyckim.
  • Dolina ryftowa biegnąca wzdłuż grzbietu śródoceanicznego oddziela od siebie wielkie płyty litosfery: północno- i południowoamerykańską od eurazjatyckiej i afrykańskiej.
  • Ukształtowanie powierzchni i wygląd wyspy to wynik wciąż aktywnych procesów: wulkanizmu i trzęsień ziemi.
  • Aktywne wulkany oraz gejzery należą do ważniejszych atrakcji turystycznych Islandii.

W niektórych miejscach w grzbietach śródoceanicznych powstają tak olbrzymie ilości magmy i lawy, że grzbiet wynurza się na powierzchnię i tworzy wyspę. W ten sposób powstała Islandia. Na tej wyspie można więc zobaczyć na własne oczy grzbiet śródoceaniczny i przejść pieszo z płyty kontynentu amerykańskiego na krę europejską. Tak jak w rejonie typowego grzbietu oceanicznego na Islandii utworzyły się wulkany – to właśnie one były odpowiedzialne za paraliż na lotniskach Europy, wywołany obecnością pyłu wulkanicznego w atmosferze.

 

„Nigdy nie czułem tak silnego trzęsienia ziemi” – artykuł prasowy –

 

 

Bazalt – skała wulkaniczna – wylewna jest o barwie niemal czarnej

Do skutków ruchu płyt tektonicznych należą:

  • Trzęsienia ziemi i wywołane nimi Tsunami;
  • Zjawiska wulkaniczne;
  • Powstawanie gór fałdowych i rowów tektonicznych;
  • W wieloletniej perspektywie – zmiana położenia kontynentów – oddalanie się kontynentów jest bardzo powolnym procesem, mierzonym w milimetrach rocznie;

PROCESY WEWNĘTRZNE (ENDOGENICZNE);

Dla zainteresowanych;